Veiligheidsinstructiefiches voor de elektrosector
1. Regelmentering en wettelijk kader
De reglementering inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk hecht bijzondere aandacht aan informatie en vorming van de werknemers.
De werkgever moet ervoor zorgen dat iedere werknemer een voldoende en aangepaste vorming ontvangt die speciaal gericht is op zijn werkpost of functie. Bij die vorming staan de risico’s verbonden aan het uit te voeren werk met de bijhorende preventiemaatregelen centraal.
Hierbij neemt het gebruik van arbeidsmiddelen een heel belangrijke plaats in. De werknemers moeten over voldoende informatie en zo nodig over een gebruiksaanwijzing beschikken inzake de gebruikte arbeidsmiddelen. Hieronder vallen alle machines, apparaten, gereedschappen en installaties die de werknemers nodig hebben voor de uitvoering van hun werk.
Volgens het Koninklijk Besluit "Arbeidsmiddelen" moeten er voor elke installatie, machine en gemechaniseerd werktuig schriftelijke instructies bestaan.
Die instructies moeten gegevens bevatten over:
- de werking;
- de gebruikswijze;
- de inspectie;
- het onderhoud;
- inlichtingen i.v.m. de veiligheidstoestellen.
Ook de leden van de hiërarchische lijn (dit is iedereen in de onderneming die personeel onder zich heeft en dus bevoegd is om bevelen te geven, bv. een ploegbaas of meestergast) hebben inzake de vorming van de werknemers een belangrijke rol te vervullen.
Zij dienen te waken over de naleving van de instructies inzake welzijn op het werk die de werknemers dienen te ontvangen. Zij dienen er zich eveneens van te vergewissen dat de werknemers de inlichtingen inzake welzijn op het werk die zij gekregen hebben, goed hebben begrepen en in de praktijk brengen.
In die begeleiding is een belangrijke rol weggelegd voor instructiefiches.
Reden genoeg om werk te maken van uw eigen veiligheidsinstructiefiches. Nelectra biedt u hierbij een uitgebreid hulpmiddel.
Definitie
| Arbeidsmiddel | alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, apparaten, gereedschappen en installaties |
| Installatie | een samenhang van machines, toestellen of apparaten die samen één geheel vormen en samen een bepaalde functie hebben vb. transportsysteem doorheen het bedrijf; rolbruggen in het gebouw; vaste takels; geautomatiseerde poorten en hekken |
| Machine |
een samenstelling van onderling verbonden onderdelen, waarvan er tenminste één kan bewegen en waarbij het geheel bestemd is voor een bepaalde toepassing
Elke machine is een arbeidsmiddel
maar niet ieder arbeidsmiddel is een machine Alles wat valt onder de MRL (machinerichtlijn) wordt beschouwd als een machine Wat valt niet onder de MRL:
|
| Gemechaniseerde werktuigen | alle op de arbeidsplaats voorziene gemechaniseerde gereedschappen, vb. hef- en hijswerktuigen, heftruck, verreiker |
| Werktuig | Een werktuig is een stuk gereedschap; het kan om een eenvoudig stuk handgereedschap gaan, maar ook om een ingewikkelde machine, een apparaat of een toestel. Werktuigen dienen om arbeid eenvoudiger en lichter te maken vb. schroevendraaier, tang, kruiwagen, gsm … |
| PBM's | Persoonlijke Beschermingsmiddelen vb. veiligheidsbril, veiligheidsschoen, handschoen, oorbescherming … |
| CBM's | Collectieve Beschermingsmiddelen vb. signalisatie, verlichting, ventilatie, isolatiemat, sloten, … |
2. Doel en gebruik van instructiefiches
Naast het onontkoombare feit dat het nu eenmaal wettelijk verplicht is om te beschikken over schriftelijke instructies, zijn er verschillende andere redenen waarom het opstellen van instructies belangrijk is.
Instructies zijn onderrichtingen die bepalen hoe moet gehandeld worden. Instructies zijn in feite de op schrift gestelde opleiding. De instructiefiches moeten kunnen dienen als basis voor de vorming van de werknemers. Zij zijn een handig hulpmiddel bij het geven van opleiding. (Nieuwe werknemers hebben meestal meer uitgebreide instructies nodig. Voor meer gedetailleerde informatie kan men gebruik maken van de gebruiksaanwijzing van de leverancier.)
De bedoeling is dat kennis en vaardigheden worden bijgebracht zodat de uitvoering van de taken op een veilige manier kan gebeuren. Bij de analyse van arbeidsongevallen blijkt dat de oorzaak van een arbeidson-geval vaak te wijten is aan het ontbreken van adequate instructies.
Veiligheidsinstructiefiches vermelden de voornaamste risico's verbonden aan het werken met een bepaalde machine, met telkens opgave van de preventiemaatregelen om die risico's uit te schakelen.
3. Opmaak veiligheidsinstructiefiches voor werken op werven/werkplaats
De veiligheidsfiches moeten in één oogopslag zo veel mogelijk informatie bieden over het veilig werken met een machine of installatie (vermelding van de belangrijkste risico's en preventie¬maatregelen).
Zij moeten ter beschikking staan van de werknemers in de onmiddellij¬ke nabijheid van de arbeidspost.
Zij moeten motiverend werken en de gebruiker er toe aanzetten de instruc¬ties op te volgen.
Belangrijke items die zeker moeten voorkomen op de veiligheidsinstructiefiches:
- een beknopte samenvatting van de werking en gebruikswijze
- de voornaamste risico's;
- de te nemen preventiemaatregelen;
- de veiligheidsvoorzieningen;
- wat te doen bij defect of slecht functioneren?
Ze moeten opgesteld worden in de taal van de gebruiker.
Procedure
Veiligheidsinstructiefiches moeten een weerspiegeling zijn van de risicoanalyse uitge¬voerd bij het gebruik van het arbeidsmiddel. Zo begint u eraan:
- Maak een inventaris van uw arbeidsmiddelen
-
Maak een risicoanalyse voor uw arbeidsmiddelen
-
onderzoek van de handleiding of de gebruiksaanwijzing van leverancier:
- aanduiding van de risico's die in theorie kunnen voorkomen;
- nazicht van de inspectie- en onderhoudsvoorschriften (geven meestal aanleiding tot specifieke risico's);
-
onderzoek op de werkpost zelf:
- toetsing van de theoretische risico's;
- opsporing van nog niet vermelde risico's;
- nazicht bij normaal gebruik maar ook bij inspectie; onderhoud; defecten; abnormaal gebruik (bv. manuele bediening i.p.v. automatisch);
- te voorziene abnormale situaties;
-
onderzoek van de handleiding of de gebruiksaanwijzing van leverancier:
- Maak een instructiefiche voor uw arbeidsmiddelen op basis van resultaten risicoanalyse
De leverancier kan bijkomende informatie geven over de risico's en de veiligheidsaspecten. Een probleem bij oudere machines is dat de handleiding of gebruiksaanwijzing vaak niet meer terug te vinden zijn.
De praktische uitwerking van de veiligheidsinstructiefiches gebeurt best door de ploegbaas of meestergast in overleg met de onderhoudsverantwoordelijke en de preventieadviseur.
Belangrijk bij het opstellen is de betrokkenheid van diegenen die normaal met de installatie of machine werken (kennis van risico's op de werkvloer; grotere motivatie om de instructies te volgen).
De diensten voor preventie en bescherming op het werk kunnen eveneens advies verlenen over het opstellen van instructies, o.a. betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen.
Na de opmaak dient u de veiligheidsinstructiefiches voor te leggen aan de preventieadviseur van de interne of externe dienst voor preventie en bescherming op het werk. Voor gezondheidskundige aspecten is dit uw preventieadviseur-arbeidsgeneesheer. Dit nazicht kan gebeuren naar aanleiding van het periodiek be-drijfsbezoek aan uw onderneming. Indien nodig kunnen zij aanvullingen laten aanbrengen. Beiden dienen tenslotte de instructiefiches “voor gezien” te verklaren.
Na het opstellen is het van belang de instructies actueel te houden (opvolging). In volgende gevallen is het noodzakelijk om de instructies aan te passen:
- bij elke wijziging aan de machine of de werkpost;
- na een arbeidsongeval wanneer uit het ongevallenonderzoek blijkt dat de instructies onvolledig of onduidelijk waren.
Voor nieuwe machines (dit zijn machines voor de eerste maal op de markt gebracht na 01/01/1995) is de fabrikant verplicht om een gebruiksaanwijzing mee te leveren in de taal (of talen) van het land van de gebruiker. De inhoud van die gebruiksaanwijzing ligt wettelijk vast.
Volgende onderwerpen dienen zeker opgenomen:
- de beoogde gebruiksomstandigheden;
- instructies voor inbedrijfstelling, gebruik, hanteren, installeren, monteren en demonteren, afstellen, onderhoud en reparatie;
- tekeningen en schema's;
- eventueel specifieke montagevoorschriften.
Vaak is de gebruiksaanwijzing van de fabrikant zo uitgebreid en volumineus dat een samenvatting noodzakelijk is voor de specifieke gebruiker. Die samenvatting kan dan de vorm aannemen van een overzichtelijke veiligheidsinstructiefiche die beschikbaar is in de onmiddellijke omgeving van de machine.
Verder mogen de algemene instructies en gebruiksaanwijzingen van de fabrikant niet zomaar worden over-genomen. Ze houden immers geen rekening met de specifieke omstandigheden in het bedrijf zelf. Veilig-heidsinstructiefiches zijn maar nuttig indien de specifieke risico's van de machine en de werkplaats mee worden verwerkt. Het opsporen van die specifieke risico's dient te gebeuren door het uitvoeren van een risicoanalyse op de concrete werkpost.
Risicoanalyse van de arbeidsmiddelen en van de werkplaats
Aan de hand van een risicoanalyse dient nagegaan of de in gebruik zijnde arbeidsmiddelen in overeenstemming zijn met de minimumvoorschriften. Op die manier dient per arbeidsmiddel bepaald welke aan-passingen eventueel noodzakelijk zijn.
Wij bieden u een controlelijst/risicoanalyse aan met de minimumvoorschriften voor het nazicht van arbeidsmiddelen. Er is eveneens een vragenlijst opgenomen voor het nazicht van een ladder, een rolsteiger en een vast opgestelde steiger.
Naast de risico's verbonden aan de machine zelf, dient u ook aandacht te besteden aan de risico's die te maken hebben met de werkplaats (inplanting, doorgangen, andere werkposten in de onmiddellijke nabijheid, omgevingsfactoren zoals verlichting, ventilatie,...).
Men dient bij voorkeur te zoeken naar technische oplossingen (de risico's uitschakelen aan de bron). Voor oudere arbeidsmiddelen is dit echter niets steeds mogelijk. In bepaalde gevallen kan een gelijkwaardig veiligheidsniveau nagestreefd worden, bv. door het verstrekken van aangepaste instructies. Die specifieke instructies dient men eveneens op te nemen.
Bij het uitvoeren van een risicoanalyse bij een bepaalde machine dient u een onderscheid te maken tussen machines die voor de eerste maal werden in gebruik genomen voor 01/01/1995 en machines die voor de eerste maal werden in gebruik genomen na die datum.
- Machines van voor 01/01/1995
Alle machines die voor eerst werden in gebruik genomen voor die datum moeten op zijn minst voldoen aan de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid opgenomen in het Koninklijk Besluit “Arbeidsmiddelen”. Machines die na de toepassingsdatum van dit KB voor de eerste maal in gebruik werden genomen (dit is na 8 oktober 1993), moesten onmiddellijk voldoen aan die eisen.
- Machines van na 01/01/1995
Machines van na die datum vallen onder het Koninklijk Besluit “Machines”. Wanneer zij op de markt ge-bracht worden, dienen zij voorzien van een CE-markering.
Verder dient de fabrikant bij de levering u een EG-verklaring van overeenstemming te overhandigen. In dit document verklaart de fabrikant dat zijn machine voldoet aan de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen van het Koninklijk Besluit “Machines”.
Voor die machines is het niet meer nodig om het bewijs van overeenstemming met die essentiële eisen volledig over te doen. Wel is het noodzakelijk om na te gaan of de machine geen opvallende gebreken of belangrijke risico's vertoont.
De verplichting om een risicoanalyse uit te voeren blijft immers bestaan, ook al is het een nieuwe machine. Zo dient u zeker aandacht te besteden aan de risico's die te maken hebben met de inplanting van de machine en met de omgevingsfactoren. Voor dit nazicht kunt u eveneens gebruik maken van bijgevoegde controlelijst.
4. Opmaak veiligheidsinstructiefiches voor werken aan elektrische installaties
Naast de veiligheidsfiches voor arbeidsmiddelen gebruikt op werven en in werkplaatsen, biedt Nelectra u ook een aantal veiligheidsfiches voor werken aan elektrische installaties, gebaseerd op de vitale 5(7) - de 5 stappen procedure.
Om het veilig werken aan elektrische installaties te waarborgen dient een risicoanalyse uitgevoerd te worden. Werkzaamheden buiten spanning, werken in de nabijheid van spanning en onder spanning en de vitale 5(7) voor inschakelen en uitschakelen moeten worden uitgevoerd volgens art266 van het AREI.
Nelectra kan u helpen bij het opmaken van deze risicoanalyse. Voor meer info contacteer onze adviseur Freddy Steenackers via info@nelectra.be.
Risicoanalyse van de arbeidsmiddelen en van de werkplaats
Naast de symbolische voorstelling is er aandacht voor
- Wat en hoe?
- Juiste omschrijving van de vakterminologie, aandacht voor het materieel, de arbeidsmiddelen, de gebruiksomstandigheden.
- Collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen en hun gebruik.
- Punten die aandacht vereisen om veilig te kunnen werken.
5. Uitgewerkte veiligheidsinstructiefiches
Instructies
Nelectra biedt u "voorbeeld" veiligheidsinstructiefiches aan voor de meest voorkomende arbeidsmiddelen in de elektrosector en de bouw.
Er zijn ook algemene veiligheidsinstructies (werkplek, gevaarlijke stoffen, …).
Zo hoeven ze niet steeds herhaald te worden op de veiligheidsinstructiefiche voor elke machine afzonderlijk. Bij elke machine dient u steeds rekening te houden met de veiligheidsinstructiefiche “Algemene veilig-heid”. Beide fiches vormen één geheel.
Deze veiligheidsinstructies zijn slechts een voorbeeld.
U dient ze te personaliseren op basis van uw eigen risicoanalyses en de preventiemaatregelen die daaruit voortvloeien. In de titel bovenaan is het mogelijk om uw eigen bedrijfsgegevens op te nemen.
De veiligheidsinstructiefiches bevatten een beknopte beschrijving van de machine. Deze moeten, om in orde te zijn voor een eventuele controle door de federale overheidsdienst WaSo, verder te worden aangevuld met typenummer, merk en serienummer en foto’s van het eigen gereedschap.
Op elke fiche is ruimte opengelaten om specifieke risico's en bijkomende preventiemaatregelen op te ne-men eigen aan de concrete arbeidspost. Speciale omstandigheden die afwijken van de standaardinstructies en specifieke gevallen dienen opgenomen in dit gedeelte van de fiches. Het is dus noodzakelijk dat u het tweede gedeelte van elke fiche telkens verder aanvult, rekening houdend met de karakteristieken van de machine zoals die bij u gebruikt wordt en opgesteld staat.
Voor het opmaken van nieuwe veiligheidsinstructiefiches kunt u vertrekken van het blanco model dat eveneens is opgenomen.
Lijst van uitgewerkte veiligheidsinstructiefiches
De veiligheidsinstructiefiches werden gegroepeerd in volgende categorieën
| Algemene instructiefiches |
|
| Controlelijsten - risicoanalyse |
|
| Veiligheidsfiches Elektro - werken op werven/werkplaats |
|
| Veiligheidsfiches Elektro - werken aan elektrische installaties |
|
| Veiligheidsfiches PBM Persoonlijke beschermingsmaatregelen |
|
| Veiligheidsfiches CBM Collectieve beschermingsmaatregelen |
|
| Veiligheidsfiches VDE gereedschap en uitrusting (keurmerk voor gereedschappen gebruikt bij hoge voltages tot 1000 V) |
|
| Veiligheidsfiches voor Intern transport | |
| Veiligheidsfiches bouw - aannemer algemeen | |
| Veiligheidsfiches bouw - infrastructuur, kabel- leidingleggers | |
| Veiligheidsfiches bouw - schilders, decorators | |
| Veiligheidsfiches bouw - schrijnwerkers | |
| Veiligheidsfiches bouw - stukadoors, vloerleggers | |
| Bestelprocedures |
|